Κυβερνώ σα Ν.Δ. πεθαίνω σαν χώρα....

Της ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΖΟΡΜΠΑ
Λίγες ημέρες μετά την προκήρυξη των εκλογών τον περασμένο Αύγουστο, ο γ.γ. του ΥΠΠΟ εγκαινίαζε την έκθεση Τάματα και θάματα. στην Κέρκυρα. Οι συνειρμοί οδηγούσαν κατευθείαν στη διακυβέρνηση της Ν. Δημοκρατίας στο σύνολό της αλλά και ιδιαίτερα στις επιδόσεις της στο υπουργείο Πολιτισμού. Με υπουργό τον Κ. Καραμανλή, το πρώτο διάστημα, επέτυχαν το θαύμα της πολιτικής πολιτισμού δια της άμωμης σύλληψης ενώ, στη συνέχεια με τον Γ. Βουλγαράκη, κατέφυγαν σε τάμα του για την απόκρυψη της απαγωγής των Πακιστανών, των παράνομων πτήσεων της Αir-CIA που πέρασαν από την Ελλάδα, του μεγάλου σκανδάλου των υποκλοπών.
Αλλά, εκτός από την αλά Τζέιμς Μποντ απόβασή του ως αλεξιπτωτιστή στο ΥΠΠΟ, ο Βουλγαράκης βρήκε τον τρόπο να συνεχίσει το έργο της δημόσιας τάξης μετατρεπόμενος σε διώκτη αρχαιοκαπήλων, έργο εθνικό που επιτρέπει μάλιστα την άρνηση των πολλών πολλών εξηγήσεων. Αυτό του έδινε τη δυνατότητα να παραχωρεί συνεντεύξεις στην εκπομπή με τον εύγλωττο τίτλο Δεν γνωρίζω δεν απαντώ, δηλώνοντας χαρακτηριστικά για το έργο που επιτελούσε στο υπουργείο Πολιτισμού: «Μπορεί ένας κρατικός μηχανισμός σε άλλα κομμάτια να πηγαίνει καλά σε άλλα να μην πηγαίνει τόσο καλά, σε άλλα να πηγαίνει άριστα, σε άλλα να πηγαίνει πάρα πολύ κακά και να χρειάζεται αλλαγές, αυτό πάντα ίσχυε, πάντα θα ισχύει...» Έτσι, με γενικολογίες και κλουζο-επιτεύγματα, η πολιτική του μπορούσε να παραμένει επτασφράγιστο μυστικό, ενώ η επιστροφή του κάθε ελάχιστου μαρμάρινου θραύσματος από το εξωτερικό να φιλοτεχνεί το πολιτιστικό προφίλ του υπουργού-διώκτη.
Αλλά ας δούμε τέσσερα παραδείγματα που αφορούν την ουσία της πολιτικής για τον πολιτισμό, πέρα από τη ρουτίνα και τις τρέχουσες καθυστερήσεις των επιχορηγήσεων, της αποπεράτωσης έργων, του νομοθετικού έργου ή της απονομής βραβείων, που δίνουν συνήθως λαβή για ύμνους ή κριτική.
Ο υπουργός δήλωνε με έμφαση σε συνέντευξη τύπου, λίγο διάστημα μετά την υπουργοποίησή του, σχετικά με την οικονομική διαχείριση του υπουργείου: « Σήμερα είναι στην απόλυτη διακριτική ευχέρεια του υπουργού να δίνει όσα λεφτά θέλει, όπου θέλει, για όποιο λόγο θέλει. Αυτό μπορεί να βολεύει την πολιτική ηγεσία, αλλά νομίζω δεν είναι σωστό, τουλάχιστον δεν νομίζω να γίνεται σε καθένα μέρος του κόσμου. Εδώ πρέπει να μπει μια τάξη.» Τάξη, όμως, δεν είδαμε και δεν έχουμε ακόμη ξεχάσει τους σκανδαλώδεις καταλόγους επιχορηγήσεων της Ντόρας-υπουργού πολιτισμού όταν είχε αλλάξει η κυβέρνηση, με δεκάδες επιχορηγήσεις σε μοναστήρια κι εκκλησίες για να ανανεώσουν τις καμπάνες αλλά και για να αγοράσουν βατραχοπέδιλα! Ποια θα είναι άραγε η αντιστοιχία;
Το υπουργείο Πολιτισμού βρέθηκε στη διατύπωση του Δ΄ΚΠΣ χωρίς επιχειρησιακό πρόγραμμα, πράγμα που σημαίνει ότι η ΝΔ το εξόρισε από τον κεντρικό σχεδιασμό, τους άξονες και τις αναπτυξιακές στρατηγικές της χώρας. Μια προσπάθεια που με πολλές δυσκολίες είχε επιτευχθεί από όλους τους προηγούμενους υπουργούς των κυβερνήσεων Σημίτη προς όφελος του πολιτισμού ακυρώθηκε, χωρίς επιχείρημα και χωρίς επίγνωση των συνεπειών. Ένα σοβαρό βήμα πίσω με καταστροφικά αποτελέσματα που θα φανούν τόσο στον τομέα της πολιτισμικής κληρονομιάς, όσο και στην υποστήριξη του σύγχρονου πολιτισμικού γίγνεσθαι της χώρας. Παρόλα αυτά ο υπουργός δεν δίσταζε να πλέκει το εγκώμιο του προηγούμενου κοινοτικού πλαισίου, του Γ΄ΚΠΣ σαν να ήταν δικό του επίτευγμα, δηλώνοντας ότι «πρόκειται για τη μεγαλύτερη μέχρι τώρα επένδυση στον τομέα του πολιτισμού, που κινητοποίησε δυνάμεις σε ολόκληρη τη χώρα και δημιούργησε πολυάριθμες ευκαιρίες απασχόλησης και εκπαίδευσης ανθρώπινου δυναμικού».
Ούτε κατά διάνοια, βέβαια, προχώρησε και η «μεταρρύθμιση» της παλιάς και εξαιρετικά προβληματικής διάρθρωσης των υπηρεσιών του υπουργείου και της ανανέωσης των δομών και του ανθρώπινου δυναμικού. Στη Μπουμπουλίνας είναι ακόμη σήμερα άγνωστες οι ειδικότητες που προέρχονται από τις πολιτισμικές σπουδές, την ανθρωπολογία, τις νέες τεχνολογίες, τις σπουδές φύλου, για να μείνω μόνο στις πιο κλασικές ελλείψεις και να μην προχωρήσω σε πιο προωθημένες που θα σοκάριζαν ορισμένους. Θαρρείς και ο πολιτισμός δεν έχει ανάγκη να αναπτύξει προγράμματα που αφορούν τη σύγχρονη ζωή και κουλτούρα αλλά έχει παραμείνει στατικός στις φιλολογικές προσεγγίσεις περασμένων δεκαετιών. Τι καλύτερη απόδειξη γι΄ αυτό, από το γεγονός ότι στις 81 θέσεις εργασίας που προκήρυξε το ΥΠΠΟ μέσα στον Αύγουστο, δεν υπήρχε ούτε μια νέα ειδικότητα πέρα από τους διοικητικούς υπαλλήλους, τους νυχτοφύλακες, τους μηχανικούς και τους…χειριστές υπολογιστή. Τη στιγμή που δεκάδες νέοι επιστήμονες αποφοιτούν κάθε χρόνο από τμήματα ελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτισμού ή πολιτισμικής διαχείρισης στην Ελλάδα και το εξωτερικό, το υπουργείο Πολιτισμού κλείνει τις πόρτες σε αυτές τις ειδικότητες, προκειμένου να αποφύγει τις φρέσκιες ιδέες που μπορεί να εισφέρουν.
Αλλά το ΥΠΠΟ κρατήθηκε μακριά κι από αυτό που θα έπρεπε, σε τελευταία ανάλυση, να είναι ο τελικός του στόχος, δηλαδή η προσέλκυση, η υποδοχή η όσμωση, η διεύρυνση του κοινού που θα ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό. Τι νόημα μπορούν να έχουν οι υποδομές και τα εγκαίνια διαφόρων εκθέσεων αν δεν καταφέρνουν να προσελκύουν, να συγκινούν και να προσφέρονται για τη συμμετοχή όχι μόνο των μικρών ομάδων πολιτών που αγαπούν τον πολιτισμό αλλά των άλλων, των πιο απόμακρων, των λιγότερο μυημένων, των λιγότερο ευνοημένων. Μια ακόμη «μεταρρύθμιση» που έμεινε κενός λόγος στα πρωθυπουργικά χείλη και στις άπειρες υπουργικές επαναλήψεις έκτοτε, σε λαμπρές εκδηλώσεις, συνεντεύξεις τύπου και έντυπα που διαφήμιζαν με καμάρι αλλά χωρίς κανένα αντίκρισμα: «Ελλάδα χώρα πολιτισμού – Έλα να δεις τη διαφορά»!
Ποια ήταν, λοιπόν, η σχέση κουλτούρας και πολιτικής στα χρόνια της διακυβέρνησης από τη ΝΔ; Νομίζω πως η πιο εύστοχη διατύπωση του κλίματος, που επικρατεί στον κόσμο του πολιτισμού για τη σχέση αυτή, ήταν η δήλωση του Μιχαήλ Μαρμαρινού σε πρόσφατη συνέντευξή του: «Η πολιτική, όπως αντηχεί μέσα μου, περιέχει ένα κομμάτι πλήρους απαξίωσής της. Και ταυτόχρονα ένα κομμάτι διαρκούς ελπίδας, και προς την real politik και προς την ουτοπική πολιτική».
Είναι αλήθεια ότι ο πολιτισμός και οι τέχνες κατάφεραν στις δεκαετίες που πέρασαν να αποκτήσουν στη χώρα μας οντότητα και κύρος μέσα από τη δουλειά ανθρώπων με γνώση, σπουδές, ταλέντο, επιμονή και κρίση. Φτιάχτηκε έτσι μια κρίσιμη μάζα έργου, στόχων και δομών σε διάλογο με την κοινωνία. Αυτοί οι άνθρωποι, που προτείνουν την κουλτούρα πάνω από κάθε τι άλλο, καταθέτοντας κάθε φορά τη δουλειά τους απευθύνονται σε ένα κοινό που το σέβονται, το αφουγκράζονται και διαλέγονται μαζί του. Αυτός είναι ο δικός τους λαός, η δική τους ψήφος εμπιστοσύνης και κύρους. Έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα πολιτισμικό κεφάλαιο που αποδίδει καρπούς, κάνει το ελληνικό θέατρο, το χορό, το βιβλίο, τα εικαστικά να βρίσκονται σε άνθηση, άλλοτε με τη συμβολή κι άλλοτε παρά τα εμπόδια της πολιτικής.
Ίσως η παράσταση «Πεθαίνω σα χώρα», του Μιχαήλ Μαρμαρινού στηριγμένη στο κείμενο του Δημήτρη Δημητριάδη μιλούσε ακριβώς για την αίσθηση αυτής της σχέσης, για τη μεσολάβηση της τέχνης και των διανοουμένων ανάμεσα στην ουτοπία, την πολιτική, τα συναισθήματα και τις προσδοκίες των κοινών ανθρώπων. Με ένα ανθρώπινο πλήθος που ξεκινούσε έξω από την αίθουσα της «Πειραιώς 260», διέσχιζε τη γυμνή σκηνή του θεάτρου και κατέληγε πίσω απ’ αυτήν, ενώ στο βάθος μια τεράστια τζαμαρία αποκάλυπτε σταδιακά τα πρόσωπα και τις τύχες τους, ήμασταν όλοι παρόντες εκεί επί σκηνής. Νέα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, καθωσπρέπει μεσήλικες, δημόσιοι υπάλληλοι, φοιτητές, μετανάστες, επιχειρηματίες μοιράστηκαν την κοινή εμπειρία δημιουργώντας ένα συλλογικό θέαμα που αποκάλυπτε τις ταυτότητες, τα θέλω, τις συγκρούσεις, τους προσωπικούς στόχους. Η νεαρή μετανάστρια της έναρξης, οι ηθοποιοί κι ερασιτέχνες αλλά και η Μπέμπα Μπλανς που ερχόταν κατευθείαν από τη λαϊκή καρδιά μιας άλλης εποχής συναντήθηκαν εκεί, όπως γίνεται παντού στις συνοικίες και τα λεωφορεία της πόλης, με τη διαφορά ότι αυτή τη φορά είχαν όλοι ισότιμο δικαίωμα δημόσιου λόγου. Είναι αυτό το δικαίωμα που κάνει τον πολιτισμό να διαλέγεται με την κοινωνία και που δεν θα το καταλάβει ποτέ μια δεξιά πολιτιστική πολιτική, όσο φιλελεύθερη κι αν εμφανίζεται.

Παραθέματα:
«Το Φεστιβάλ Αθηνών είναι επιτυχημένο τα δύο τελευταία χρόνια, παρ’ όλα αυτά γίνεται ανακύκλωση ενός συγκεκριμένου αριθμού θεατών. Περισσότερος κόσμος παρακολουθεί πλέον τις δραστηριότητες του Φεστιβάλ κι αυτό είναι ελπιδοφόρο. Εννοώ όμως ότι αυτός ο περισσότερος κόσμος αγρεύεται από μια δεξαμενή πάρα πολύ μικρή μέσα στη μεγάλη δεξαμενή που λέγεται Αθήνα. Ακόμη και εκατό χιλιάδες άνθρωποι να κινούνται –σου λέω μεγάλο αριθμό–, το θέμα είναι αν υπάρχει όσμωση με μια πόλη σχεδόν πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων.» Μ. Μαρμαρινός
«Η εξουσία είναι το μηχάνημα του εφικτού. Αν το αγνοήσεις, είναι στρουθοκαμηλισμός. Πρέπει να παίζουμε και με τους όρους του, χωρίς να σημαίνει ότι είμαστε οι όροι του!» Μ. Μαρμαρινός